HÜCRE VE ORGANELLER
HÜCRE: Canlıların canlılık özelliği gösteren en küçük yapı taşına denir. Hücreler dokuları, dokular organları, organlar sistemleri oluşturur.
HÜCRE YAPISI VE ÇEŞİTLERİ
· Bir hücreden meydana gelen canlılara tek hücreli canlılar denir. Örn: bakteri
· Çok hücreden meydana gelen canlılara çok hücreli canlılar denir. Örn: bitki, hayvan ve insan
· Tek hücreli canlıların bir araya gelerek oluşturduğu topluluğa koloni denir. Eğer kolonideki hücreler arasında iş bölümü yoksa basit koloni (Ör: bakteri ve mantar kolonileri), iş bölümü varsa gelişmiş koloni(Örn: volvox kolonisi) denir.
Hücreler Gelişmişlik Düzeyine Göre 2^ye Ayrılır:
1-) Prokaryot Hücreler:Zarlı organelleri ve belirgin bir zarla çevrili çekirdekleri yoktur.Sadece hücre zarı, sitoplazma ve zarsız organel olan ribozom taşırlar.Kalıtım maddeleri DNA sitoplazmada bulunur. Örn: bakteri, mavi- yeşil alg
2-)Ökaryot Hücreler: Zarla çevrili çekirdeği, organelleri, hücre zarı ve sitoplazması vardır. Örn: protistler, mantarlar ,hayvanlar, bitkiler
Ökaryot Bir Hücre 3 Kısımdan Oluşur:
1-HÜCRE ZARI: Hücrenin en dışında yer alan ve hücreye şekil veren kısımdır. Hem bitkisel, hem hayvansal hücrelerde bulunur. Çift katlı, saydam, esnek, seçici ve geçirgendir.
Zarın kimyasal yapısını, yağlar, karbonhidratlar ve proteinler oluşturur.İki model gelişmiştir:
1-Birim zar modeli: Madde alış verişini açıklayamadığı için kabul görmemiştir.
2- Akıcı mozaik zar modeli: Hücre zarı iki sıra yağ molekülü arasında serbest olarak bulunan protein ve glikoproteinlerden oluşur. Madde alış verişi zar yüzeyindeki porlarla olur.
Hücre Zarından Geçebilen Maddeler: Küçük moleküller(glikoz, aminoasit,su,madensel tuzlar), yağda eriyen A,D,E,K vitaminleri,nötr moleküller(oksijen ve karbondioksit)^tir.
Hücre Zarının Görevleri:
1- Hücreyi dış etkilerden korumak
2- Hücreye şekil vermek
3- Madde alış verişini sağlamak.
Hücre Çeperi: Bitkisel hücrelerde hücre zarının dışında bulunur. Selüloz adı verilen ölü bir maddeden yapılmıştır. Hücre duvarının selülozdan yapılmış olması, hücrenin madde alış verişini engellemez. Çünkü hücre duvarında porlar bulunur. Çeper cansız, dayanıklı,esnek olmayan, tam geçirgen ve selüloz yapıdadır.
2-SİTOPLAZMA: Hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran ,renksiz,yarı saydam, yumurta akı kıvamında bir sıvıdır. Sitoplazma canlıdır ve hücrenin bütün hayatsal faaliyetleri burada oluşur.içinde büyük bir çoğunluğunu su oluşturur ama sudan başka ,organik, inorganik maddeler, organeller, madensel tuzlar, hormonlar ve vitaminler bulunur.
ORGANELLER
l RİBOZOM: Protein sentezinin yapıldığı yerdir. Aminoasit ve RNA bulunur. Virüs hariç tüm canlılarda bulunur.
l SENTROZOM: Sadece hayvan hücresinde bulunur. Sentriol denilen birbirine dik iki silindirik yapıdan oluşur.Görevi hücre bölünmesi sırasında iğ ipliklarini oluşturmaktır.
l ENDOPLAZMİK RETİKULUM: Hücre zarı ile çekirdek arasında bulunur ve bunlar arasında ilşkiyi sağlar. Kıvrımlı bir yapısı olup, kanallar sistemidir. Hücre içİtaşıma ve depolama sistemidir. ribozom taşıyıp,taşımamasına göre iki çeşittir:
1-Granüllü endoplazmik retikulum: Ribozom sayesinde protein sentezine yardımcı olur.
2-Granülsüz endoplazmik retikulum: Ribozom bulunmaz.Yağ sentezine yardımcı olur.
l GOLGİ CİSİMCİĞİ: Yapı olarak endoplazmik retikuluma benzer.Endoplazmik retikulumun kıvrılıp. üst üste yassı kesecikler oluşturmasıyla oluşur.Görevi; salgı maddelerinin üretilmesini sağlar. Depo görevi görür. Lizozom ve koful oluşumunda yapım ve onarımından sorumludur. Sperm ve alyuvar hücrelerinde bulunmaz.etkilidir. Sindirim enzimi üretir. Yağların sentezinden, hücre zarının yapım ve onarımından sorumludur.
MİTOKONDRİ: Hücrenin enerji santralleridir. Canlının enerji gereksinimini karşılarlar. Yapı olarak kloroplasta benzer. Dış zar düz, iç zar kıvrımlı yapıdan oluşur.
Hücre içindeki hayatsal olaylara gerekli enerjinin %95′ini sağlarlar. Solunum, oksidasyon ve fosforilizasyon için gerekli enzim ve koenzimlere sahiptirler.
l LİZOZOM: Sadece hayvan hücrelerinde bulunur. Bitki hücrelerinde benzeri yapılar vardır. Görevi sindirimi sağlar. Ayrıca hücre yaşlandığı zaman patlar hücrenin kendi kendisini sindirmesini sağlar. Bu olaya otoliz denir. Hücreye giren yabancı proteinleri parçalar.
l KOFUL: Daha çok bitki hücrelerinde görülür. Bitki hücrelerinde az sayıda ve büyük, hayvan hücrelerinde çok sayıda ve küçüktür. Bulunduğu hücrenin çeşidine göre depolama, sindirim, boşaltım gibi görevler üstlenir. Madde taşımacılığında etkilidir.
l PLASTİTLER: Sadece bitki hücrelerinde vardır. Farklı pigmentlerde bulunur. Işık etkisiyle birbirine dönüşebilir. 3^e ayrılır:
1-Kloroplast: Yeşil renk pigmenti olan klorofil taşır. Bitkilerin yapraklarında, ham meyve ve sebzelerde,genç dallarında,otsu gövdelerinde bulunur. Fotosentez olayını gerçekleştirirler.
2-Kromoplast: Sarı, kırmızı ve turuncu renk pigmentlerini taşırlar. Böylece bitki ve meyvelere renk verirler, vitamin üretip depolarlar.
3-Lökoplast: Renksiz plastitlerdir. Bitkinin tohum ,kök ve toprak altı gövdesi gibi depo organlarında bulunur. Protein, yağ ve nişasta gibi besinler depolanır.
KLOROPLAST
KROMOPLAST
LÖKOPLAST3-ÇEKİRDEK: Hücrenin bölünme ve büyüme faaliyetlerini yöneten kısımdır. Ökaryot hücrelerde bulunur.
4 Kısımda İnceleriz:
1-Çekirdek Zarı:
v Çekirdek içi ile sitoplazmayı birbirinden ayıran kısımdır.
v İki katlı olup, yapısı hücre zarına benzer.
v Üzerinde porlar bulunur ve tam geçirgendir(RNA ve ATP^yi geçirebilir.)
v Çekirdek ile sitoplazma arasında madde alış verişini sağlar.
2- Çekirdek Öz Suyu: Çekirdeğin içini dolduran, yapı olarak sitoplazmaya benzer kısımdır. İçinde su,organik, inorganik maddeler, nükleik asitler(DNA, RNA) bulunur.
3-Çekirdekçik:
v Çekirdek öz suyunun yoğunlaşması ile oluşan kısımdır. Sayısı birden çok olabilir.
v Yapısında RNA ve proteinler bulunur.
v Hücre bölünmesi esnasında kaybolur,sonra tekrar ortaya çıkar.
4- Kromatin İplikler: Çekirdek öz suyu içerisine dağılmış olan ve yumak şeklindeki yapılardır. Hücrenin bölünmesi esnasında kısalıp kalınlaşarak kromozom haline dönüşürler. Kromozomlar protein ile genetik şifremiz olan DNA molekülleri taşırlar.
